Andrzej J. Zakrzewski (opracowanie)

Z dziejów młynarstwa w b. gminie Maluszyn

Jednym z większych cieków wodnych przepływajacych przez dobra Korabitow Ostrowskich z Maluszyna był strumień o nazwie Baryczka (Żytnianka), lewobrzeżny dopływ Pilicy. W nieodległej przeszłości siła jej wody wykorzystywana była do poruszania urzadzeń młyńskich. Najstarszym, o którym wiemy, urzadzeniem młynskim był młyn wodny wraz z karczmą we wsi Barycz, należącej w poczatkach XVI wieku do wlaściciela dóbr Silniczka, Piotra Maja. Właściciel ów był w połowie XVI w. arianinem i prawdopodobnym fundatorem istniejącej do dzisiaj w Silniczce świątyni ariańskiej. Od jego nazwiska pochodzi takę nazwa terenu  na lewym brzegu Baryczki, nazywanym "Majówką". W 1552 r. Silniczka zamieszkiwana była przez dziesięciu osadników uprawiajacych 2 i 1/2 łana oraz obsługujących mły wodny zlokalizowany w Baryczy. Pierwsze informacje o młynie w Baryczy pochodząą z 1521 r. z opisu parafii Maluszyn zawartym w Liber beneficjorum Jana Łaskiego. Zachował sie opis stanu osady z 1815 r.: "Młyn o dwóch kamieniach w wszystkiemi rekwizytami, w stanie dobrym, budynek drewniany, dach gontami podbity, komin lepiony, w tymże izba jedna, komora jedna, okien dwa, drzwi czworo przy tych zawias para wrzeciądzów z szkoblami jeden, w młynicy podłoga,koła wodne na żelaznych czopach dobre. Także na drugiej stronie przegródek, młynica mala bez rekwizytów młyńskich. Stodoła jedna i chlewików trzxy, szopa jedna, to wszystko słoma poszyte". Również w Czarnym Lesie, na tą sama rzeka działał kolejny młyn zbozowy. Opis tego młyna równiez pochodzi z 1815 r. w którym czytamy: "Budynek drewniany, komin murowany, dach gontami pobity, dobry; w tymże mielenie na jeden kamień,z wszystkiemi rekwizytami do tegóż należącymi. Przy drugim kole stępy cztery w dobrym stanie. Prawa do wyciskania oleju. Izba z komorą. Drzwi bez żelaztwa czworo, okno jedno, stodoła jedna bez wrót, obórka jedna, chlwików, szopa jedna, słomą to wszystko poszyte". Trzcia osada młyńska nad tąż sama rzeczką ulokowana była we wsi Ciężkowiczki. Młyn należał do dziedzica, Michała Ostrowskiego, ktory w 1795 r. wydzierżawił go niejakiemu Walentemu Morawskiemu, "z którego ma dawać czynszu na rok złotych sto pięć, zboża i tatarki korcy dwa, jak czynsz tak i zboże przed świętem Świętego Marcina na niedziel cztery oddać do dworu powinien.[...]Daje mu sie grunt, ogrod przy tym gruncie i łakę jakie do tego młyna należały". Dio obowiązków mlnarskich ponadto należało: most na brodzie za młynem reperować, mleć zboże dla czeladzi rogowskiej i ciężkowskiej (zapewne nieodpłatnie). Ponadto istniały młyny, o ktorych zachowalo sie mało wiadomości. Były to osady młyńskie Kozioł, w Pukarzowie, Grodzisku, Sielpi Dużej czy Błoniu. Oprac. na Podstawie: A.J. Zakrzewski, Żytno (1198-1998), Zytno 1998; T. Kuźnicki, Z dziejów młynarstwa Radomska i regionu.(Katalog),Radomsko 2009, gdzie podano rowniez szczegółową literaturę przedmiotu)

Do PT Czytelników: proszę o nadsyłanie ewentualnych fotografii wskazanych obiektów  i ludzi związanych z opisywanym terenem. Zostaną zamieszczone w serwisie fotograficznym z podaniem nazwisk ofiarodawców.

"Maluszyn.Kościół parafialny nosił wezwanie Krzyża Świętego i św. Mikołaja, a proboszczem jego był w  czasach spisania księgi uposażenia [tj. Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej...wydał J. Łukowski,uwagami zaś historycznemi,topograficznemi, heraldycznami itd.oraz obszernym Łaskiego żywotem to ozdobił J. Korytkowski,t. I - II, Gniezno 1880-1881.  Spis ten powstawał w latach 1511-21  - przypis A.J.Z) Szymon z Kurzelowa. Do pomocy przy pełnieniu swoich obowiązków posiadał wikarego i kościelnego, którzy byli uposażeni z dochodów parafii. Opiece duchownej parafii maluszyńskiej podlegały następujące osady: Maluszyn z dwoma karczmami, czy może gospodarstwami zagordniczymi zwnymi Mostki (obecnie Mosty - AJZ), dalej młyn Barycz z zagrodą, Budzów, Gościeszyn (obecnie Gościęcin - AJZ), Łazów, Ruda arcybiskupia (prawdopodobnie dzisiejsza wieś Kuźnica Grodziska - AJZ), Ruda pana Pukarzewskiego (prawdopodobnie dzisiejsza nazwa Kozioł, gdzie znajdują się jeszcze widoczne kopce rudy żelaznej - AJZ), Silniczka, Sudzin, Sudzinek i Wola Życińska.J. Korytkowski nie stwierdził przez kogo i kiedy został fundowany kościół. Akta konsystorza gnieźnieńskiego wymieniaja go od połowy XV w.Autorzy katalogu przesuwają wstecz pierwszą wiadomość o parafii maluszyńskiej, twierdząc, że istniała ona w 1412 r., co zreszta jest w pełni wiarygodne.[...] Jak  wiadomo Maluszyn jest osadą starą, o której po raz pierwszy dowiadujemy się w 1266 r. Wówczas przebywał tu książę Leszek Czarny, o czym może świadczyć okoliczność wydania przez niego w tejże osadzie dokumentu odnoszącego się do sprzedaży wójtostwa miasta Radomska. Zapewne istniał tutaj jakiś dwór książęcy, a może możnowładczy, u właściciela którego bawił władca. Biorąc pod uwagę okoliczność, iż kościół w Maluszynie nosił wezwanie św. Mikołaja, można przychylić się do opinii J. Związka  o jego metryce. Kult tego świętego należy wiązać z osiedlami o charakterze miejsc targowych, początki których sięgają XI czy XII w.,choć początki niektórych można przesunąć bardziej wstecz.