Łukasz S. Kopera

Legenda o świętym Izydorze Oraczu

     Wśród papierów zgromadzonych w zespole archiwalnym rodzin Ostrowskich i Potockich z Maluszyna odnalazłem akta dotyczący spraw szkolnych. Przygotowywałem na ich podstawie pracę dyplomową w Częstochowie, która ukazała się następnie drukiem w 2011 roku. Zaprowadzenie szkół elementarnych w dobrach Ostrowskich przypadło na trudny okres w dziejach naszej ojczyzny, XIX wiek, a więc czasy zaborów. Obok dokumentacji wytworzonej przez pracowników w kancelariach instytucji oświatowych, w zachowanych aktach znajdują się zapiski uczniów – uczestników procesu nauczania rządowej szkoły elementarnej w Maluszynie. Poniżej prezentuję jeden z utworów lirycznych, Święty Izydor - legenda wiejska, wykorzystywany w pracy dydaktycznej szkoły. Wiersz, autorstwa Franciszka Morawskiego (1783-1861), drukowany był po raz pierwszy w "Szkółce Niedzielnej" w 1851 roku. Prosty i barwny utwór, sławiący Izydora Oracza, znalazł się następnie na karatach podręczników do nauczania wiejskiej dziatwy. Z pewnością taki też podręcznik stosowali nauczyciele szkół elementarnych na terenie dóbr Ostrowskich z Maluszyna. Dowodem tego jest zapis utworu o św. Izydorze w jednym z uczniowskich zeszytów, należącym do Wojciecha Kozieradzkiego, pod datą 1863 roku.
    Legenda o świętym Izydorze w kanonie szkolnych dzieł literackich, znanych obowiązkowo uczniom szkół najniższego stopnia, znalazła się nie bez powodu. Święty Izydor od dawna czczony był powszechnie jako patron rolników. Urodził się ok. 1080 r. w Madrycie w ubogiej rodzinie rolniczej i z tego powodu, od młodych lat, został odesłany jako parobek na służbę. Chłopiec był bardzo pracowity, a przy tym odznaczał się dużą pobożnością, którą wyniósł z rodzinnego domu. W pewnym momencie właściciel gospodarstwa, w którym przyszło służyć Izydorowi oskarżył go o zbytnie marnotrawienie czasu na modlitwie, zamiast wykonywać swoje obowiązki. Dziwiło jednak gospodarza, że pomimo oddawaniu się modłom, parobek swą pracę wykonuje na czas, bez żadnych trudności. Postanowił to sprawdzić. Wtedy ujrzał na roli Izydora zatopionego w modlitwie, a za nim aniołów, które za niego wykonywały orkę. Właśnie to zdarzenie z życia przyszłego świętego stało się inspiracją dla autora kilkunastozwrotkowej legendy wiejskiej, sławiącej pracę i pobożność Izydora Oracza.
    Utwór, łatwy do zapamiętania i zobrazowania, służył dziatwie szkolnej do ćwiczeń pamięci, a przy tym uczulał młodych synów i córki wiejskiego ludu pracującego na roli należytej pracy i staranności, a także modlitwy i oddawania czci Temu, który czynił ich ziemski los. Temu procesowi najlepiej odpowiadają przysłowia ludowe, związane z patronem rolników, m.in.: „Na świętego Izydora dla bociana pora”, czy "Na Izydora pusta komora" i "Święty Izydor wołkami orze, a kto go poprosi, temu dopomoże".
    Znany dzieciom z podręczników święty Izydor zwany Oraczem znalazł także swoich czcicieli wśród parafian rejonu życieńskiego. Nie bez powodu, gdyż tereny tutejsze od zawsze zamieszkiwali ludzie związani z pracą na roli. Do dziś w kościele parafialnym św. Mikołaja w Maluszynie można podziwiać chorągiew z wizerunkiem tego świętego. Kto i kiedy ufundował sztandar, nie wiadomo. W parafii Borzykowa w dniu wspomnienia liturgicznego patrona rolników, 15 maja, ustanowiono nawet odpust. Podobnie i w tym kościele można znaleźć przedmioty, nawiązujące treścią do świętego Izydora.