Mgr Łukasz Kopera

Śladami przydrożnych krzyży, kapliczek i pomników

 Szczególnym wyrazem historii każdego regionu są rozliczne pamiątki w postaci kapliczek i pomników. Rozsiane przy drogach i polach, często upamiętniają doniosłe wydarzenia, albo po prostu są darem ich fundatorów „ku czci”. W naszym regionie maluszyńskim nie brak takowych pomników. Spośród przedstawionych poniżej krzyży i kapliczek, wiele z nich nie ma określonego czasu ani charakteru powstania.
 Kapliczki, będące „niemymi” świadkami historii, często przyciągają uwagę przechodniów, skupiając ich na refleksji czy modlitwie. Przy wielu z nich, w miesiącu maju rozbrzmiewa śpiew sławiącej Litanii Loretańskiej do Najświętszej Marii Panny.

Maluszyn – krzyż przy drodze w kierunku wsi Ciężkowiczki

Krzyż stanowi ofiarę Alojzy Kulejowskiej z 1903 r. Kim była owa fundatorka      i jaki był powód wystawienia w tym miejscu kapliczki nie wiadomo. Informacji na temat jej powstania nie udało się odnaleźć w żadnych materiałach źródłowych, ani tym bardziej w pamięci mieszkańców. Faktem pozostaje, że kapliczka stanęła na rozstaju dróg, kiedyś bowiem z jej prawej strony prowadziła stara droga do wsi Kąty i dalej do Sudzinka i Sudzina.

Barycz – krzyż przy drodze

Kapliczka przydrożna w Baryczy została wzniesiona z inicjatywy Marianny Goleniewskiej w 1966 r. Wybudowano ją w miejscu drewnianego krzyża, rozpadającego się ze starości. Krzyż stanowi wotum mieszkańców tej miejscowości na obchodzone w 1966 r. Millenium Chrztu Polski.

Wola Życińska – kapliczka św. Tekli

Kapliczka została wykonana w 2010 r. przez artystę ze Śląska, przebywającego w Woli Życińskiej, Pana Andrzeja Wieczorka. Została ustawiona w miejsce dawnej, która miała nieco inny wygląd i uległa zniszczeniu wraz z upływem czasu. Kto i kiedy jednak powziął pierwotny zamiar ustawienia kapliczki nie wiadomo. Z informacji mieszkańców dowiadujemy się, że w czasie II wojny światowej w tym miejscu przebywali ranni żołnierze oddziałów partyzanckich. Św. Tekla jest bowiem patronką cierpiących i umierających, a także orędowniczką w czasie pożaru i zarazy. W Kościele katolickim św. Tekla czczona jest od IV w. jako pierwsza męczennica, równa apostołom. Tekla wymieniana jest w Nowym Testamencie jako uczennica św. Pawła Apostoła. Od niego otrzymała chrzest podczas pierwszej podróży po Azji Mniejszej. Nawróciwszy się, zerwała zaręczyny z poganinem, za co skazano ją na stos, deszcz zgasił jednak płomienie. Udała się z św. Pawłem do Antiochii, a gdy tam odrzuciła rękę starającego się o nią Syryjczyka, została skazana na pożarcie. Cudem jednak ocalała, gdyż wygłodniała lwica jej nie tknęła. Po tym dwukrotnym ocaleniu udała się do Seleucji, gdzie spędziła resztę życia jako pustelnica. Miała dożyć sędziwego wieku, bo około 80 lat.

Wola Życińska – krzyż i kapliczka w centrum wsi

Krzyż jest wyrazem uproszenia opieki Bożej przez mieszkańców wsi i został postawiony w 1937 r. przez członków świetlicy wiejskiej. Kapliczka z lewej strony została ustawiona w 2011 r. i jest poświęcona błogosławionemu Janowi Pawłowi II. Widnieje na niej medal z podobizną Ojca Świętego i Jego herb papieski z napisem „Totus Tuus” (Cały Twój). Została wykonana, podobnie jak kapliczka św. Tekli, przez artystę Andrzeja Wieczorka. 

Pomnik w lesie pod Wolą Życińską

Pomnik upamiętnia walkę żołnierzy Armii Krajowej w dniu 1 czerwca 1944 r. W czasie bitwy oddziałów partyzanckich AK „Andrzeja” z obławą niemiecką poległo w lesie pod Wolą Życińską kilkadziesiąt osób. Żołnierze zostali pochowani w lesie na polowym cmentarzyku. Pomnik został wystawiony i uroczyście odsłonięty latem 1998 r.

Łazów – krzyż wzniesiony przez mieszkańców wsi

Informację na temat tej kapliczki odnajdujemy w kronice gminy Maluszyn, spisanej przez Ignacego Jezierskiego w 1935 r., nauczyciela szkoły powszechnej w Łazowie, w której czytamy: „Na uwagę zasługuje (…) kamień piaskowiec zagórski, dawniej stojący przy drodze do Wielgomłyn, gdzie pola nazywają się <Za kamieniem>, a dziś pod lasem w stronę wsi Barycz, na którym według miejscowych podań miał stać bożek pogański”. ( I. Jezierski, Maluszyn, gmina powiatu radomszczańskiego województwa łódzkiego… Rok 1935, s. 16.). Miejscowi wspominają, że kamień ten został zabrany przez hrabiego Stanisława Potockiego na teren posiadłości dworskiej do Maluszyna. Mieszkańcy Łazowa ściągnęli posąg z powrotem do wsi, który posłużył im jako podest do umieszczenia na nim wyrzeźbionego krzyża.

Łazów – kapliczka św. Jana Nepomucena

Historię tej kapliczki poznajemy także dzięki wspomnianemu kronikarzowi gminy Maluszyn – Ignacemu Jezierskiemu, który nie wyjaśnia do końca okoliczności jej powstania, pisząc, że: „Na uwagę zasługuje: kapliczka na zachodzie za wsią z figurą św. Jana, rzeźbioną w drzewie przez nieznanego miejscowego artystę”. (I. Jezierski, Maluszyn, gmina powiatu radomszczańskiego województwa łódzkiego… Rok 1935, s. 16.).   Kapliczka może sięgać swoim powstaniem XVII i XVIII wieku, kiedy to rozwinął się kult jej patrona. Św. Jan Nepomucen był czeskim duchownym, który zginął męczeńsko z rąk króla Wacława. Urodził się w 1350 r. w Pomyku, a kiedy został kanonikiem praskim był spowiednikiem czeskiej królowej Zofii. Ponieważ król Wacław podejrzewał swoją małżonkę o zdrady, próbował wymusić na ks. Janie Nepomucenie wyjawienie tajemnicy spowiedzi. Kiedy ten, poddany torturom, gorliwie bronił świętej tajemnicy spowiedzi, rozwścieczony król nakazał wrzuć go do rzeki Wełtawy. Wydarzenia te miały miejsce w Pradze w 1393 r. Kul św. Jana Nepomucena szybko ogarnął całe Czechy, a także szeroko rozprzestrzenił się na południową część Polski. Jan Nepomucen stał się patronem dobrej spowiedzi i tonących, a jego wizerunki ustawiane pośród pól i nad rzekami mają chronić pola i uprawy przed powodzią i suszą. 

Błonie – cmentarz poniemiecki w lesie

Miejscowość Błonie zamieszkiwana była niegdyś przez kolonistów niemieckich. Kronikarz gminy Maluszyn wspomina, że przed wojną posiadali oni we wsi własną szkołę, kaplicę i cmentarz. Do dziś zachował się w lesie, w okolicy tzw. „Żwirowni”, niewielki obszar porośnięty bzem z metalowym krzyżem pośrodku – miejsce dawnego pochówku.

Budzów – krzyż powstańców z 1863 r.

Spośród sześciu dębów wokół krzyża, „posadzonych według legend na pamiątkę, jako sześciu powstańców było w <zaburzeniach> 1863 roku” pozostało pięć. Kronikarz gminy Maluszyn wspomina, że „ostoją powstańców, na tutejszym terenie, były lasy pomiędzy Silniczką a Borzykową (…). W lasach tych wówczas nie było żadnej drogi, dlatego to dowódca oddziału wojsk rosyjskich, kapitan Bereźniak, przysłany tu w celu ostatecznego stłumienia powstania, spędził okoliczną ludność i kazał wyciąć szeroki pas lasu od Silniczki do Borzykowy. Wycięty las ułatwił Moskalom przetrząsanie okolicy     i chwytanie powstańców. Nieszczęśliwych rozbitków z powstania Moskale wieszali na drzewach w tym lesie. Jeszcze dziś ludność Silniczki i okolicy drogę idacą na lewo od Silniczki przez las, tzw. <Dębowiec>, nazywa <Breźniacką drogą>”. (I. Jezierski, Maluszyn, gmina powiatu radomszczańskiego województwa łódzkiego… Rok 1935, s. 41).

Sudzin – kapliczka przydrożna

Kapliczka z wizerunkiem Najświętrzej Marii Panny Licheńskiej jest usutowana w sasiedztwie Państwa Winiszewskich, którzy nieustannie dbają o jej piękny wygląd.

Sudzin – krzyż przydrożny

Krzyż wzniesiony przez mieszkańców wsi w latach 80-tych ubiegłego stulecia, w miejsce dawnego, zniszczonego ze starości. Papież Jan Paweł II mawiał: „Tam, gdzie stawia się krzyż, powstaje znak, że dotarła już Dobra Nowina         o zbawieniu człowieka przez miłość, tam gdzie stawia się krzyż, powstaje znak, że rozpoczeła się ewangelizacja”. Co roku przy tej kapliczce odprawiana jest Msza św. w intencji mieszkańców i urodzajnych plonów.

Pukarzów – kapliczka św. Piotra

Kapliczka św. Piotra, rybaka i Apostoła, należy do najpiekniejszych i najciekawszych zachowanych w regionie. Została wystawiona w 1930 r. o czym dowiadujemy się z łacińskiej inskrypcji umieszczonej na jej górnym gzymsie: „ANIESLKI SCULP ADORNAVIT / ERECTUM AESTATE AD MCMXXX / SIGIS PLATER ARCH / STANIS POTOCKI AEDIFICAVIT” (co w wolnym tłumaczeniu oznacza: Anielski wykonał rzeźbę / postawiona latem 1930 / architekt Zygmunt Plater / wystawił Stanisław Potocki). Miejsce pobudowania kapliczki nie jest przypadkowe. Na terenie folwarku Pukarzów, którego właścicielem był wówczas Stanisław Potocki z Maluszyna znajdowało się wzorowe gospodarstwo rybne . Poprzez osobę św. Piotra, patrona rybaków, ludność trudniąca się pracą przy stawach upraszała błogosławieństwa. 

Mosty – kapliczka w centrum wsi

Kapliczka, podobnie jak większość w regionie, jest wyrazem głebokiej wiary mieszkańców, upraszających błogosławieństwa i opieki. Umieszczona na niej inskrypcja głosi: „Boże, zbaw nas od nieszczęść. 1935 r.”.

Silniczka – pomnik poległych mieszkańców

Tablica upamiętnia tragiczne wydarzenia, rozgrywające się w pierwszych dniach II wojny światowej. W dniu 5 września 1939 r. w Silniczce zostało rozstrzelanych przez hitlerowców 6 mieszkańców tej wsi, za to jedynie, że zechcieli wykopać i pochować zabitego żołnierza polskiego. Tablica została odsłonięta w 2004 r. staraniem kombatantów i proboszcza parafii Maluszyn – ks. Józefa Kruszca. Nazwiska poległych to:
1. Wojciech Soliński, 76 lat
2. Bronisław Soliński, 30 lat
3. Franciszek Topól, 70 lat
4. Jan Komar, 64 lata
5. Jan Konieczny, 59 lat
6. Jan Arabas, 52 lata
Wszyscy zostali pogrzebani we wspólnym grobowcu na cmentarzu parafialnym w Maluszynie. Na pomniku umieszczono napis: „Wymienieni zginęli śmiercią tragiczną z rąk niemieckiego okupanta w Silniczce dnia 5 IX 1939 r. POLSKO OJCZYZNO NASZA – TU LEŻĄ TWE SYNY, CHWALĄC BOGA I TWĄ POTĘGĘ, ZGINĘLI BEZ WINY”.

Sudzinek – kapliczka przy drodze w kierunku Maluszyna

Tajemnicza kapliczka za wsią Sudzinek z 1890 r. przy drodze w kierunku  Maluszyna. Niestety nie zachował się przekaz źródłowy na temat jej fundacji. Łacińska inskrypcja umieszczona na jej elewacji jest nieczytelna. Wiadomym pozostaje, że miejsce, w którym znajduje się jest nazywane przez okolicznych mieszkańców mianem „dzięcioł”, a pola rozciągające się za kapliczką stanowiły w dawnych czasach uposażenie proboszcza w Maluszynie, tzw. „gadka”. Przydrożnym krzyżem opiekuje się rodzina Arabasów z Włoszczowy.